'Accentverschuiving: samenleving legt verantwoordelijkheid niet meer bij slachtoffer'

Dit is een expertquote van Ineke Sybesma, Fonds Slachtofferhulp, in het kader van ANP Expert Support. U kunt dit bericht, of delen hiervan gebruiken op uw kanalen. Aanleiding: Dijkgraaf over uitlating De Mol: schijn van 'victim blaming' | ANP

Is dit het moment dat er in Nederland een accentverschuiving plaatsvindt? Het moment waarop we de verantwoordelijkheid niet meer bij de slachtoffers leggen en zeggen: ‘Spreek je uit!’, maar zeggen: ‘Respecteer elkaars grenzen en lichamelijke integriteit!’ Het moment waarop we geen vragen stellen over de schaamte van slachtoffers, maar vragen stellen over het schaamteloze machtsmisbruik?

Hoofdrolspelers, figuranten en toeschouwers van het The-Voice-of-Hollandschandaal buitelen over elkaar heen om duidelijk te maken hoe erg ze het vinden voor de slachtoffers van seksueel machtsmisbruik en wangedrag. En in één adem wordt de verantwoordelijkheid bij diezelfde slachtoffers gelegd: waarom hebben zij zich niet eerder uitgesproken? Terwijl toch duidelijk is dat de verantwoordelijkheid bij de plegers ligt? Hoog tijd dat we stoppen met het beschuldigen van slachtoffers.

Wanneer we horen over zoiets afschuwelijks als misbruik, willen we niets liever dan ons opnieuw veilig voelen. Weer controle krijgen. Als het slachtoffer nou zelf iets doms doet, maakt dat het makkelijker. Wij zouden zoiets nooit doen, dus ons gebeurt dat niet. Ook wel ‘Just World Theory’. Met die gedachtegang zijn reacties van de mensen van wie je het niet verwacht, soms ronduit kwetsend. Terwijl het zo mooi zou zijn, als we minder kansen missen om slachtoffers te steunen.

En dan nog een belangrijke factor: onze huidige zedenwet. Als er volgens de wet geen sprake is van seksueel misbruik, omdat er geen dwang en/of geweld heeft plaatsgevonden? Dan is het voor het slachtoffer extra moeilijk om de schuld niet bij zichzelf te leggen. Veel slachtoffers schamen zich, omdat ze zich niet verweerd hebben. Nu blijkt ook nog in de wet dat het beeld dat wij hebben van seksueel misbruik, niet strookt met de werkelijkheid.

Het vermeende misbruik maakt veel reacties los. Voor de slachtoffers moet dat heel heftig zijn. Ze krijgen niet alleen te maken met de mening van naasten, maar ook van 17 miljoen Nederlanders. Daarnaast bestaat de angst voor represailles, omdat de vermeende daders invloedrijk zijn. En toch lijkt het erop dat we een verschuiving zien in waar we de verantwoordelijkheid leggen. John de Mol krijgt publiekelijk veel kritiek op zijn stelling dat vrouwen van zich moeten laten horen. Een talkshowhost die aangeeft dat er vast kandidaten zijn die wel met een bekende Nederlander naar bed willen, wordt op sociale media op de vingers getikt en maakt excuses. Geen pijlen meer op de slachtoffers, maar op het moraal van de daders.

Ineke Sybesma, directeur Fonds Slachtofferhulp